چگونه کوهنوردان چکاپ های قلبی عروقی خود را انجام دهند:

انجمن پزشکی کوهستان ایران: متاسفانه هر از گاهی می شنویم که کوهنوردی در هنگام انجام فعالیت های ورزشی و یا کوهنوردی در اثر سکته قلبی جان خود را از دست داده است. هنوز خاطره مرگ کوهنوردانی همچون اسماعیل متحیر پسند، ابراهیم شیخی، پرویز ستوده شایق و بسیاری دیگر از کوهنوردانی که بعلت بیماری قلبی در حین کوهنوردی جان خود را ازدست داده اند از یادمان نرفته و هر چند ماه یک بار خبر جدید دیگری ناشی از مرگ کوهنوردان در اثر بیماری های قلبی می شنویم.

این جدای از مرگ کوهنوردانی است که در اثر بیماری های قلبی - عروقی در منزل فوت می کنند و کسی از مرگ آنان خبردار نمی شود. اینکه چگونه می توانیم از بروز بیماری قلبی و متعاقب آن سکته های قلبی جلوگیری نماییم نیاز به اطلاعات کافی از شرایط بدنی ما و چکاپ های دوره ای دارد. مرگ ناشی از بیماری های قلبی عروقی و سکته های قلبی عامل اصلی مرگ در کشور ماست و بیش از یک سوم مرگ و میرها ناشی از بیماری های قلبی عروقی است.

چگونه از بروز سکته های قلبی در برنامه های کوهنوردی جلوگیری نماییم:

اندازه‌گيري فشارخون و ميزان چربي و كلسترول:

چك كردن مرتب كلسترول خون مي‌تواند در پيشگيري از بيماري قلبي، انواع سكته و مشكلات قلبي عروقي ديگر، به شما كمك كند. علاوه بر اين، داشتن فشارخون مناسب خطر ابتلا به بيماري كليوي را كم مي‌كند. شما حتی اگر یک کوهنورد سالم هستید باید بدانید که جهت کنترل های دوره ای و پیشگیری از مشکلات قلبی عروقی در سنين حول و حوش 20 سالگي چك فشارخون و سطح كلسترول بد و خوب خون و تري‌گليسيريد را آغاز كنيد و اگر ميزان اين موارد طبيعي بود، هر دو سال يك بار آزمايش‌ها را تكرار كنيد.

هر چند اگر در خانواده‌اي سابقه بيماري قلبي عروقي (مثل سكته قلبي)، چاقي بيش از حد يا ديابت و عوامل خطرساز ديگر وجود داشته باشد، بد نيست كه اين چك كردن را از سنين 14 يا 15 سالگي شروع كنيم.

چيزهايي كه بايد درباره اين آزمايش‌ها بدانيد: اندازه‌گيري فشارخون با يك كار سريع و بدون درد و با يك وسيله به نام فشارسنج انجام مي‌شود.  فشارخون 12 روي 8 يا كمي پايين‌تر از اين دو عدد، طبيعي است.

اندازه‌گيري چربي و كلسترول خون هم با يك آزمايش خون ساده انجام مي‌شود. قبل از انجام اين آزمايش بايد 12 ساعت ناشتا بوده باشيد. براي كاهش خطر حمله قلبي بهتر است ميزان كلسترول بد خون يا ال.دي.ال برابر 100 يا كمتر و ميزان كلسترول خوب خون يا اچ.دي.ال برابر 40 يا بيشتر باشد. ويزيت متخصص قلب‌‌ و عروق با کنترل فشار خون مي‌توانيد خطر ابتلا به سکته مغزي را تا 40 درصد و خطر ابتلا به حمله قلبي را تا 16 درصد کاهش دهيد.

از طرفي، فشارخون بالا مي‌تواند از دلايل ابتلا به آلزايمر در سنين سالمندي باشد و به همين دليل است که پزشکان توصيه مي‌کنند از 50 سالگي هر 6 ماه يک‌بار به پزشک مراجعه کنيد. البته اين نکته را هم فراموش نکنيد که دو نفر از هر 10 نفر پس از 50 سالگي به فشارخون مبتلا مي‌شوند و با پيشگيري و حتي تشخيص بيماري در مراحل اوليه مي‌توانيد روند درمان را سريع‌تر کنيد و ريسک عوارض را کاهش دهيد.

افزايش ميزان کلسترول بد (LDL) و تري‌گليسيريد مي‌تواند براي سلامت قلب‌ و عروق خطرآفرين باشد. پس از 70 سالگي، به ويژه اگر دچار مشکلات جسمي هستيد هر سال يک‌بار به متخصص قلب و عروق مراجعه کنيد. زيرا با يک آزمايش خون ساده ميزان کلسترول خون شما مشخص مي‌شود و در صورت بالا بودن چربي خون، رژيم غذايي و توصيه‌هاي لازم براي کنترل آن به شما داده مي‌شود.

اگر هم نياز به مصرف دارو داشته باشيد، پزشک معالج داروي لازم را به شما تجويز مي‌کند. از طرفي، پس از 70 سالگي گرفتن نوارقلب به ويژه اگر مي‌خواهيد فعاليت بدني سنگين مانند ورزش انجام دهيد يا دچار ناراحتي‌هايي مانند ديابت، فشارخون، کلسترول بالا و اضافه وزن هستيد يا سيگار مي‌کشيد، ضروري است براي بررسي کامل‌تر فعاليت قلب، گاهي از دستگاه‌هاي اکوکارديوگرافي يا آنژيوگرافي استفاده مي‌‌شود.

 درد در قفسه سینه:

"درد خود به خود از بین می رود" این جمله می تواند خطرناكترین جمله باشد كه بر زبان یك بیمار جاری می شود. سالانه در کشور ما تعداد بسیاری بیمار به خاطر ابتلا به بیماری های قلبی می میرند، كه بیشتر از مجموع بیماران سرطانی است كه فوت می كنند.

نتیجه مطالعات بر روی ۲۰۰۰ نفر فرد ۶۵ سال به بالا نشان می دهد كه از هر ۵ مورد حمله قلبی، یكی از آن ها تشخیص داده می شود. متخصصین داخلی می گویند اغلب مردم فكر می كنند دچار سوء هاضمه هستند به ویژه اگر این دردها حین ورزش بروز كنند.

نشانه های حمله قلبی اغلب شامل احساس سنگینی، تحت فشار بودن و یا درد در قفسه سینه است كه گاهی اوقات تا فك(آرواره ها)، گردن، پشت و بازوها كشیده می شود. این نشانه ها ممكن است با تنگی نفس، عرق كردن و یا تهوع نیز همراه باشد.

شما ممكن است تصور كنید كه درد در قفسه سینه تان كم است و اغلب این طور هم هست، اما نباید جان خود را به خطر بیندازید، مخصوصاً اگر دارای وزن بالا، فشارخون بالا، كلسترول بالا و یا دیابت(مرض قند) هستید. هنگامی كه این نشانه ها را در خود احساس كردید، فوراً باید اقدام كنید. اگر این علایم بیشتر از چند دقیقه طول كشید، سریع دكتر خود را خبر كنید و یا با مراكز اورژانس تماس بگیرید و تقاضای آمبولانس كنید. هرگز سعی نكنید خودتان به بیمارستان بروید.

● بالا بودن کلسترول بالا بودن:

کلسترول، عامل خطر اصلی بیماری قلبی محسوب می شود و این در حالی است که علامتی از خود نشان نمی دهد. بسیاری از مردم تا زمانی که آزمایش خون نداده اند، نمی دانند کلسترول خون آنها بالاست.

کلسترول ۲ نوع است؛ خوب و بد. سطح کلسترول بد (LDL)باید کمتر از ۱۰۰ میلی گرم در هر دسی لیتر خون باشد و سطح کلسترول خوب (HDL) باید ۴۰ میلی گرم در دسی لیتر خون و یا حتی بالاتر باشد. هر ۵ سال یک بار باید کلسترول خون اندازه گیری شود و در مردان بالای ۴۵ سال و زنان بالای ۵۵سال این کار باید ترجیحا هر سال انجام شود. مطمئن باشید اگر کلسترول بد خون شما بالاتر از ۲۰۰ باشد، امکان بروز بیماری قلبی در شما وجود دارد.

بهترین راه پیشگیری از کلسترول بالا، مصرف غذاهایی است که چربی اشباع و کلسترول آنها کم است (مثلا مواد غذایی گیاهی). کاهش وزن و ورزش هم در کم کردن کلسترول خون نقش دارند. در صورت بالا بودن کلسترول خون باید حتما تحت نظر پزشک باشید و با درمان های لازم این سطح را به حد طبیعی نزدیک کنید.

● فشار خون بالا به این بیماری:

به فشار خون بالا "قاتل خاموش" هم می گویند. معمولا یک سوم مبتلایان اصلا علامتی ندارند و همین باعث بروز مشکلات جدی می شود. این مشکل در هر سنی می تواند گریبان شما را بگیرد، حتی از نوجوانی. تنها راه تشخیص آن ، کنترل فشار خون است. فشار خون سیستولی (حد بالای فشار خون) باید کمتر از ۱۲۰ میلی متر جیوه (به اصطلاح) ۱۲ باشد و حد پایین فشار خون (فشار خون دیاستولی) هم باید زیر ۸۰ میلی متر جیوه (به اصطلاح)۸قرار بگیرد. فشار خون بالایی که کنترل نشده باشد، می تواند به حمله مغزی ، حمله قلبی ، نارسایی قلبی و نارسایی کلیوی منجر شود. راههایی برای پایین نگه داشتن فشار خون وجود دارد. رژیم کم کالری و کم نمک کلید اصلی پایین نگه داشتن فشار خون محسوب می شود.

نمک باعث احتباس آب در عروق بدن می شود که فشار خون را بالا می برد. ورزش نقش بسیار مهمی در کاهش فشار خون دارد.

در ورزشهای هوازی در بدن ماده ای شیمیایی به نام اندورفین ترشح می شود، که باعث گشادی رگهای خونی و کاهش فشار خون می شود. نکته مهم دیگر، کم کردن استرس و تنش است. استرس، باعث تنگی عروق خونی و افزایش فشار خون می شود. سیگار هم باعث افزایش فشار خون می شود، حتی اگر فقط دود آن را استشمام کنید. در صورت بالا بودن فشار خون ، این مساله باید از سوی پزشک و با درمان دارویی کنترل شود.

اين نشانه را جدي بگيريد:

درد قفسه سينه:

"بيماري به زودي رفع خواهد شد!" اين خطرناك ترين جمله اي است كه ممكن است يك پزشك ابراز نمايد. محققان به بررسي سلامت 2000 بيمار 65 ساله پرداختند. از هر پنج بيمار مبتلا به حملات و بيماري هاي قبلي تنها بيماري يك نفر تشخيص داده شده است.

اغلب مردم با مشاهده نشانه هاي بيماري تصور مي كنند دچار سوء هاضمه شده اند خصوصا اگر اين علائم در حين انجام فعاليتهاي ورزشي نمايان شود. از نشانه هاي بارز حملات قلبي ميتوان به احساس سنگيني فشار و درد قفسه سينه اشاره كرد كه در برخي از موارد اين درد ممكن است تا آرواره ها گردن پشت و دستها ادامه يابد. و يا با علائمي نظير تنگي نفس تعريق بسيار و حالت تهوع همراه باشد.

نوار قلب:

پس از 70 سالگي گرفتن نوار قلب به ويژه اگر مي‌خواهيد فعاليت بدني سنگين مانند ورزش انجام دهيد يا دچار ناراحتي‌هايي مانند ديابت، فشارخون، کلسترول بالا و اضافه وزن هستيد يا سيگار مي‌کشيد، ضروري است. براي اين کار پزشک متخصص قلب الکترودهايي را روي پوست سينه شما نصب مي‌کند و آهنگ ضربان قلب‌تان را براي يک دقيقه مورد بررسي قرار مي‌دهد. براي بررسي کامل‌تر فعاليت قلب، گاهي از دستگاه‌هاي اکوکارديوگرافي يا کوروناروگرافي استفاده مي‌‌شود.

فشار خون یکی از مهم ترین شاخص ها برای بیماری قلبی عروقی است. سنجش فشار خون بصورت دو رقم بیان می شود. اولین رقم یا عدد بالایی نشان دهنده فشار سیستولیک است که نماینده فشار خون وارد شده به دیواره عروق طی یک ضربان قلب است (زمانی که قلب خون را پمپ می کند). رقم دوم نشان دهنده فشار خون دیاستولیک است یعنی فشار خون بر دیواره عروق بین دو ضربان قلب، زمانی که قلب پر از خون می شود. 79 - 119 یا پایین تر : فشار خون طبیعی

139 – 120 (سیستولیک) و 89 - 80 (دیاستولیک) : مستعد فشار خون بالا

140 یا بالاتر (سیستولیک) و 90 یا بالاتر (دیاستولیک) : هایپرتنشن یا فشار خون بالا

متخصصان توصیه می کنند افرادی که در شرایط پیش از هایپرتنشن قرار دارند و به عبارتی مستعد فشار خون بالا هستند تغییرات جدی را در شیوه زندگی خود اعمال کنند تا خطرات مربوط به فشار خون بالا یعنی بیماری قلبی، سکته مغزی و آسیب کلیوی را کاهش دهند.

کلسترول:

شاید بتوان گفت: شناخته شده ترین ریسک فاکتور بیماری قلبی کلسترول است. این ماده نوعی چربی است که یک ماده مغذی مهم برای بدن نیز محسوب می شود. اما افزایش آن و یا کاهش نوع خوب آن در خون خطر انسداد عروق را که منجر به بیماری قلبی، حمله قلبی و سکته مغزی می شود را افزایش می دهد.

ارقام غیر طبیعی کلسترول عبارتند از:

- کلسترول کل 200 میلی گرم یا بالاتر در دسی لیتر خون

- کلسترول خوب یا HDL کمتر از 40 میلیگرم در دسی لیتر خون

- کلسترول بد یا LDL 160 میلی گرم با بالاتر در دسی لیتر خون هر چه کلسترول LDL کمتر باشد بهتر است.

LDL کمتر از 100 طبیعی ، 120-100 نزدیک به اپتیمم و 159-130 حد مرزی در نظر گرفته می شود.

شاخص وزن (چربی) بدن (BMI):

این عدد نشان دهنده چربی بدن بوده و تعیین آن راه سریعی برای تشخیص اضافه وزن داشتن است.

- BMI 24.9 – 18.5 : طبیعی

- BMI 29.9- 25 : اضافه وزن

- BMI 30 یا بیشتر : چاقی

- BMI 40 یا بالاتر : چاقی مهلک که خطر مرگ را به هر علتی 50 تا 150 درصد افزایش می دهد.

شما به راحتی می توانید با تقسیم کردن وزن بر حسب کیلوگرم بر مربع قد برحسب متر BMI بدنتان را محاسبه کنید.

تدوین: دکتر حمید مساعدیان

عضو کمیسیون پزشکی اتحادیه جهانی کوهنوردی